ชมรมอนุรักษ์พุทธศิลป์แห่งภาคอีสาน

ขออนุญาตตั้งกระทู้นี้เพื่อให้ผู้ที่มีความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้องช่วยแนะนำครับ คำว่า "ญาท่าน" ในบางพื้นถิ่นอาจใช้ในความหมายต่างกันหรือไม่
ในความเข้าใจของผม คำว่า "ญาท่าน" คำว่าญาน่าจะมาจากภาษาบาลี  "อัญญา" ซึ่งหมายถึงผู้รู้ประมาณนั้น อย่างในพุทธกาลมีการใช้คำนำหน้าชื่อท่านโกณทัญญะ หนึ่งในปัญจวัคคี  ว่า "อัญญาโกณทัญญะ" ในประเทศไทยส่วนมากใช้คำนี้ในถิ่นอีสาน มีปรากฎเช่น "อัญญาท่านด้าน" วัดทุ่งศรีวิไล บ้านชีทวน เป็นต้น โดยมากใช้เรียกพระสงฆ์ทรงสมณะศักดิ์ ชั้นเจ้าคณะตำบล และเป็นพระอุปัชฌาย์  ทั้งที่ยังดำรงค์ตำแหน่ง  และที่เป็นที่ปรึกษาเจ้าคณะตำบล (เคยทรงสมณะศักดิ์เจ้าคณะตำบล และลงจากสมณะศักดิ์เมื่ออายุ ๘๐ ปี)
ใครมีความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้องช่วยแนะนำด้วยครับ

สงสัยมาตั้งนานละครับ คำว่า ญาท่าน แต่ผมว่าที่อธิบายมาน่าจะใช่ข้อมูลที่ทำไมถึงเรียกว่า ญาท่าน ครับ
ขอบคุณครับ

พระสงฆ์ทรงสมณะศักดิ์ ที่ได้รับความเคารพศรัทธาจากญาติโยม ในขั้นใช้คำนำหน้านามว่า "อัญญาท่าน" หรือ "ญาท่าน" หรือ "พ่อท่าน" นั้นล้วนแต่ต้องมีวัตรปฏิบัติ เพียบพร้อมเป็นสุปฏิปัณโณ จึงจะเกิดศรัทธาแก่ญาติโยม 
ขอย้อนอดีตเมื่อเป็นเด็กเคยเห็นมีครั้งหนึ่งในงานทำบุญเลี้ยงพระ มีการนิมนต์พระมาสวดมนต์ที่บ้านญาติ เมื่อสงฆ์ผู้เป็นประธานมาถึงด้วยรถยนต์เก๋งเก่าๆ มีชาวบ้านวิ่งไปเปิดประตู ภิกษุรูปนั้นยังไม่ชรามาก คงอายุประมาณ ๗๐ ชาวบ้านทั้งหนุ่มสาว เฒ่าแก่ (ยกเว้นแต่เด็กไม่รู้เดียงสา 015) ต่างรีบมานั่งพนมมือคอยรับเป็นแถว พร้อมกับใช้เสื่อกกปูต่อกันทางยาวเพื่อให้ท่านเดินผ่านจนถึงหัวบันไดบ้าน พร้อมทั้งพูดทักทายกันและกัน  ความคิดสมัยเด็กตอนนั้นคิดว่า "ยังกะฮ่องเต้" ต่อมาได้มีโอกาสถามผู้ใหญ่จึงทราบว่าภิกษุผู้นั้น ท่านคือ"ญาท่านหงวน  บ้านหนองทันน้ำ  บ่ฮู้จักบ้อ" นั่นคือคำตอบจากผู้เฒ่าผู้แก่

เพิ่มเติมครับ



สมณศักดิ์

เมื่อบรรพชาเป็นสามเณร ทางภาคอีสานเรียกสั้นๆว่า เณร หรือ จัว คำว่า จัว นี้ท่านผู้รู้ได้อธิบายว่า ตรงกับคำว่าเจ้านั่นเอง
เมื่ออุปสมบท แล้วเรียกว่า เจ้าหัว หรือ เจ้าหม่อม เป็นการยกย่องประหนึ่งเจ้าเหนือหัว หรืออยู่บนกระหม่อม ทั้งนี้ก็เพราะว่า
สามเณรและพระสงฆ์เป็นผู้สืบศาสนาหรือเป็นสาวกของพระพุทธเจ้าซึ่งเป็นพระบรมศาสดา เป็นเจ้าแห่งโลกธรรมนั่นเอง

เมื่อ จัว หรือ เจ้าหัว ได้ประกอบศาสนกิจสมควรจะมี ฐานันดรศักดิ์ได้ ก็จะยกย่องขึ้นตามคุณวุฒิ เป็นขั้นๆคือ
1.สำเร็จ
2.ซา
3.คู
4.ฝ่าย
5.ด้าน
6.หลักคำ
7.ลูกแก้ว
8.ยอดแก้ว

ฐานันดรศักดิ์ หรือ สมณศักดิ์นี้คงได้แบบแผนมาจากเวียงจันทร์ ทางภาคอีสานเท่าที่ได้สอบถามผู้เฒ่าผู้แก่ได้ยินเรียกกันมากคือ
ซา เรียก ญาซา เทียบ อุปัชฌายะ
คู   เรียก ญาคู   เทียบ พระครู
หลักคำ เรียก ญาคูหลักคำ เป็นตำแหน่งสำคัญเทียบได้กับเจ้าคณะจังหวัด

ส่วนตำแหน่ง ลูกแก้ว และ ยอดแก้ว เป็นตำแหน่งที่สูงระดับ มหาเถระ เช่นเจ้าหัวคูยอดแก้ว เทียบกับ สังฆนายก ตำแหน่งนี้มีอยู่
ที่นครเวียงจันทร์แห่งเดียว

การสถาปนา หรือ เลื่อนสมณศักดิ์ของพระสงฆ์ทางภาคอีสานเรียกว่า "ฮดสรง" (ฮด=รดน้ำ) โดยราษฎรในหมู่บ้านหรือชุมชนที่อยู่
ใกล้วัดนั้นเป็นเจ้าภาพทำพิธีกันที่วัด ตั้งพิธีวสดมงคลกันที่โบสถ์หรือศาลาผู้เป็นเจ้าศรัทธาจะถวายเครื่องบริขารแก่พระที่ได้รับ
การฮดสรงนั้น

ส่วนผู้ที่ลาสิกขาบทก็จะมีคำเรียกโดยเฉพาะ เช่น ถ้าเป็นจัวสามัญเรียก เซียง
ถ้าเป็น เจ้าหัวสามัญ เรียก ฑิต
ถ้าเป็น เจ้าหัวซา เรียกว่า จารย์ซา
ถ้าเป็น เจ้าหัวคู เรียกว่า อาจารย์คู
ถ้านามเดิมว่าหนู ก็จะเรียกกันว่า อาจารย์คูหนู เป็นต้น


อ้างอิง จากหนังสือวัฒนธรรม ประเพณี ศิลปวรรณคดีอีสาน วิทยาลัยครูมหาสารคาม 15-17 สิงหาคม 2521

ขอบคุณครับ คุณต้าร์  017

พึ่งรู้ ... ผมเกิดไม่ทัน ...........  018

ผมว่าน่าจะเป็น....ญาถ่าน......ถึงจะถูกนะครับ